نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 29 (پاییز 1395)

رشد فزاینده جمعیت و شهرنشینی به همراه گسترش فیزیکی شهرها منجر به از بین رفتن محیط های طبیعی پیرامونی شده است. با توجه به اینکه پوشش گیاهی یکی از مهم ترین اجزای بوم سازگان جهانی با کارکردهای گوناگون است. بدین جهت، در این پژوهش با هدف محاسبه وسعت درصد کیفیت پوشش گیاهی شهرهای استان فارس، از شاخص بهنجار شده پوشش گیاهی (NDVI) مستخرج از سنجنده TM ماهواره لندست در سال 2010 استفاده گردید، همچنین با خوارزمیک بیشترین شباهت MLCطبقه بندی نظارت شده در محیط نرم افزار اردس مساحت کاربری پوشش گیاهی (فضای سبز) استخراج گردید.مقایسه درصد پوشش گیاهی نشان داد بیشترین میانگین درصد شاخص پوشش گیاهی مربوط به شهر سپیدان با 54 درصد و کم ترین میزان آن متعلق به شهر فیروزآباد با 49 درصد می باشد. در کل میانگین این شاخص در تمامی شهرها نزدیک به هم و بیشترین فراوانی میانگین 51 درصد است. در بررسی مساحت کاربری پوشش گیاهی، شهر جهرم با 21/49 کیلومتر مربع بیشترین مساحت کاربری پوشش گیاهی و شهر استهبان با 5 کیلومتر مربع کم ترین میزان مساحترا دارا می باشد. همچنین شهر جهرم با 8/39 درصد نسبت پوشش گیاهی به مساحت کل بیشترین میزان و در مقابل شهر مرودشت با 2/8 درصد کم ترین میزان در میان شهرهای مورد مطالعه به خود اختصاص داده است. شهرهای فسا، قیر و کارزین به ترتیب با 5/30 و 4/24 درصد پس از جهرم از بیشترین میزان درصد نسبت پوشش گیاهی به مساحت کل برخوردار می باشند. همچنین شهرهای اقلید، نورآباد، سپیدان، کازرون، استهبان و فیروزآباد کمتر از 15 درصد نسبت پوشش گیاهی به مساحت کل را به خود اختصاص داده اند.

یکی از بخش های مهم اقتصادی در هر کشور بخش کشاورزی می باشد کهتوسعه آن ارتباط بسیار نزدیکی با توسعه روستایی دارد. از میان محصولات کشاورزی محصولات استراتژیک منطقه ای اهمیت فراوانی دارند. گل محمدی به عنوان محصول غالب منطقه ای، در اکثر نقاط روستایی شهرستان کاشان پرورش داده می شود، بنابراین توجه به پایداری آن در توسعه روستایی مهم می باشد. پژوهش حاضر با هدف سطح بندی روستاهای دهستان گلاب شهرستان کاشان به لحاظ پایداری اجتماعی - اقتصادی تولید و پرورش گل محمدی انجام شده است.این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی- نظری و از لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی است. تکنیک مورد استفاده در مطالعه ی میدانی ابزار پرسشنامه بوده است که با استفاده از فرمول کوکران 361 خانوار روستایی و پرورش دهنده گل محمدی مورد پرسش گری قرار گرفتند. روایی پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان و کارشناسان امور روستایی و اساتید و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ با ضریب  87%  سنجیده شد. تجزیه و تحلیل ها داده ها در نرم افزار SPSS و همچنین با استفاده از مدل ویکور انجام گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که پرورش گل محمدی به عنوان فعالیت کشاورزی غالب، در پایداری اجتماعی - اقتصادی برخی از نواحی روستایی دهستان گلاب شهرستان کاشان تاثیرگذار بوده است و بیشترین پایداری را در روستای ویدوجا با کسب رتبه ی یک داشته است و سپس روستاهای ازوار، ورکان، پنداس، آزران به لحاظ پایداری اجتماعی- اقتصادی از وضعیت مناسبی برخوردارند و روستاهای ویدوج و آرنجن از وضعیت مناسبی برخوردار نمی باشند و در طیف انتهایی روستای تجره به لحاظ پایداری اجتماعی- اقتصادی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، لذا پرورش گل محمدی در پایداری اجتماعی- اقتصادی آن تاثیری نداشته است.

هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری بهعناصر و نمادهای مشترک در یک ملت و در میان مرز های تعریف شده سیاسیاست و از آنجا که فضاهای شهری استقرارگاه جمعیت کثیری از شهروندان یک کشور است و مهم ترین عامل در شکل دهی و شگل گیری شهر به عنوان بستر پیدایش حیات جمعی می باشند، نقش عمده ای در تولید و بازآفرینی مبانی استحکام بخش هویت ملی و فرهنگی شهروندان ایفا می نمایند. هویت ملی را می توان از طریق نمادپردازی در این فضا بازنمایی و بازتولید نمود، از این طریق ارتباط روانی و عاطفی خاصی میان مردم و فضای شهری که زندگی روزمره ی خود را در آن می گذرانند، شکل می گیرد. در صورتی که احساسی عاطفی نسبت به نمادها که عناصر و اجزاء هویت فرهنگی و ملی جوامع انسانی را نمایش می دهند به وجود آید، هویت ملی تقویت و بازتولید می شود. به همین دلیل رهبران سیاسی، بی توجه به منبع قدرت و مشروعیت خود برآنند تا با ایجاد، گسترش و بهره برداری از آنچه گاتمن نمادنگاری ملی می خواند کشور خود را به وحدت و یکپارچگی برسانند. منظور از نمادنگاری ملی، توجه به کلیه نمادها، مراجع و آرمانهایی است که میان مردم مشترک است و به آنها همبستگی روحی و در نهایت وحدت می بخشد. در صورتی این مهم مورد غفلت قرار گیرد با ایجاد کوچکترین خلاء در بافت و ساختار فرهنگی جامعه، زمینه برای تهاجمات و تعرضات فرهنگی بیگانگان مستعد می گردد. لذا این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخگویی به این سوال است که چگونه با به کارگیری اصول و فنون هنر نمادپردازی فرهنگی در عرصه ی فضای شهری قادر به تقویت مبانی و بن مایه های هویت ملی می باشیم؟ به نظر می رسد با توجه به اینکه نمادها از دیر باز شناسنامه های شهرها و فرهنگ ها بوده و تداعی کننده ی خاطرات مشترک، هویت های فرهنگی و اساطیر بوده اند، رشد و توسعه ی آنها در فضای شهری، موجبات تقویت مبانی و ریشه های هویت ملی را فراهم می سازند.

فضاهای آموزشی، از مهمترین کاربریهای شهری محسوب می شود و تعیین بهینه مکان استقرار مدارس، از جمله وظایف برنامهریزان شهری است. عدم مکان گزینی صحیح کاربری های شهری خصوصا کاربری آموزشی، منجر به ناهماهنگی بین نیازها و خدمات ارایه شده از سوی کاربری ها می شود. تحقیق حاضر با هدف آسیب شناسی مراکز آموزشی (مدارس مقطع ابتدایی منطقه 4 اهواز) انجام یافته است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف؛ کاربردی و روش بررسی آن، توصیفی - تحلیلی میباشد. متغیرهای مورد مطالعه تحقیق: کاربری مسکونی، تجاری، فرهنگی، فضای سبز، آموزش عالی، نظامی، مذهبی، ایستگاه های آتشنشانی، جایگاه های سوخت رسانی، بهداشتی- درمانی، صنایع سنگین، کارگاه ها، انبار صنایع و خیابان های اصلی میباشد. به منظور وزندهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد مطالعه در هدف نهایی تحقیق از مدل AHP استفاده شده است. برای تهیه لایه نهایی؛ با استفاده از گزینه Calculator Raster و استفاده از عملگر جمع، لایه ها به روش ه مپوشانی با یکدیگر تلفیق شده است. نتایج تحلیل AHP در ارتباط با استخراج ارزش وزنی شاخص های موثر در ارزیابی محل استقرار مدارس ابتدایی منطقه 4 شهر اهواز نشان داده است که: شاخصهای مراکز صنعتی و نظامی هرکدام با وزن 184/0  و  134/0  به عنوان مهمترین شاخصها شناخته و دارای بیشترین وزن بوده اند. نتیجه نهایی تلفیق لایه ها نیز نشان میدهد که از مجموع 15 مدرسه مقطع ابتدایی منطقه 4 شهر اهواز از نظر الگوی همجواری و سازگاری با سایر کاربریهای همجوار؛ 1 دبستان در طیف نامناسب، 3 دبستان در طیف متوسط، 5 دبستان در طیف مناسب و 6 دبستان هم در طیف کاملا مناسب قرار گرفته اند.

اصول حاکم بر شهرهای اسلامی -ایرانی درگذشته ی قبل از مدرنیسم حکایت از وجود وحدتی جامع بانظم سلسله مراتبی بین اجزا و عناصر از جزء به کل و یا بالعکس است. سیر حرکت از درون خانه (حریم خصوصی) تا مرکز محله (فضای نیمه عمومی) و سپس تا مرکز شهر (فضای عمومی) و یا از مرکز شهر تا درون خانه و آغاز سلسله مراتبی دیگر و ساخت فضایی و ساختار کالبدی متناسب باکرامت وجودی انسان و در جهت تقویت خانواده و تعاملات اجتماعی، ساماندهی شده است. نظم فضایی و سلسله مراتبی در شهر اسلامی -ایرانی با دوعنصراساسی دسترسی و مرکزیت دارای هویت و معنا فضایی می گردد. وهمان نقش مهم مرکز شهر در مرکز محله نیز با محوریت مسجد محله برای ایجاد وحدت اجتماعی وفضایی تکرارمی شود. هدف شرع مقدس علاوه بر آثار متنوع اجتماعی -اقتصادی و فرهنگی پیامد مهم سیاسی و تشکیل جلوه ای از شکوه اجتماع و همبستگی آن ها بنام «امت اسلامی» است. توجه به اصول فضایی حاکم بر محله ی سنتی در شهرهای اسلامی- ایرانی می تواند بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی برآمده از اصول حاکم بر شهر مدرن همچون دوری وبی خبری مردم ازهمدیگردرتراکم های سنگین آن و ده ها مشکل دیگر بکاهد؛ و بستر پایداری اجتماعی -فضایی شهرهای اسلامی -ایرانی را فراهم کند. این پژوهش با انتخاب هدفمند چهار نوع محله یا سکونتگاه با مختصات زمانی -مکانی تشکیل شده و شرایط کالبدی متفاوت در شهر اسلامی -ایرانی قم به بررسی و تحلیل و باهدف مقایسه آن ها ازلحاظ شاخص های نظم فضایی و میزان پایداری پرداخته است؛ و با روش پیمایشی از نوع مقایسه ای و توصیفی -تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد شاخص های پایداری فضایی -کالبدی محله ای سنتی همچون چهار مردان، با محلات مدرن همچون پردیساندارای تفاوت معناداری است.

وجود پیاده راه به ارتقای تصوی ذهنی افراد از شهر کمک کند , به گفته "جین جکوبز" شهر را میتوان از خیابانهایش شناخت پیاده راه  صف به علت نگرش صرفا کالبدی و عدم توجه به بعد ذهنی منظر مورد  بررسی قرار گرفت.  هدف از تحقیق تحلیل توانمندی ها و تنگناها  و مقایسه تطبیقی گذشته ، حال و اینده و ارایه استراتژی ها است. روش تحقیق توصیفی -تحلیلی می باشد. یافته های تحقیق بیانگر ان است در وضعیت سابق نسبت به وضعیت فعلی میتوان به جذب مشتری به دلیل امکان ورود خودروسواران و شفافیت مسیر به دلیل وجود پانلهای نصب اگهی , باجه تلفن , حس تعلق ساکنان نسبت به محیط به دلیل  وجود مالک در املاک تجاری , وجود اتحادیه اصناف  در شرایط مطلوبی بود, ولی عدم تداوم عناصر  زیباسازی شهری ,  فرسوده و متروکه بودن بسیاری از ساختمانها   ، عدم دسترسی به پارکینگ ، سرویس بهداشتی , فضای سبز   و نماز خانه از مشکلات فعلی   پیاده راه است  در قسمت دسترسی میتوان به  ایجاد پارکینگ های طبقاتی با استفاده از پتانسیلهای  کاربریهای متروکه,  هموار سازی مسیر برای معلولین  با طراحی  نرده  و حصارها , منع ورود موتورسیلکتها با نصب تابلوهای راهنمای در قسمت کالبد می توان به اعطای فرصتهای تشویقی به مالکین ساخت و ساز مشروط به توجه به خط اسمان , اعطای فرصتهای تشویقی مشروط به هماهنگی رنگ و فرم   تابلوهای شهری  , بهسازی ساختمانهای فرسوده تاریخی,توالی  و تناسب مبلمان شهری با یکدیگر  در  بخش کاربریها میتوان  به ایجاد کاربریهای ترکیبی,  تخصیص ساختمانهای متروکه    به فعالیتهای 24ساعته  در بخش اقتصاد میتوان  به   تخصیص ساختمانها به کافی شاپها و  فروشگاه ,چند منظوره کردن کاربریها, تعیین مالکیت اراضی متروکه  و سرمایه گذاری  در ان ها جهت جبران  کاستی های کاربریهای  شهری ,در گزینه اجتماعی میتوان  به رنگهای ملایم  و ارایه فعالیتهای تجاری بانوان  مانند مانتوفروشی و طلا فروشی اشاره کرد.

تصادفهای راه های روستایی از جمله چالشهایی است که کشور با آن مواجه بوده،لذا جهت کمک در کاهش آن نیاز به راهکارهایی است، ازجمله این راهکارها،بنا به تجربیات جهانی، استقرار سامانه حمل و نقل هوشمند است.اما مسئله این است که این سامانه در عمل در راه های روستایی کشور وجود ندارد.در این راستا، به نظر می رسد که استقرار سیستم حمل و نقل هوشمند در کشور با چالشهایی مواجه بوده و در این زمینه به نظر می رسد که در صورت تبیین این چالشها بتوان راهکارهای کاربردی و سیاستی در این زمینه ارایه داد.لذا این پژوهش که از نوع تحلیل علی است.به سبب اهمیت موضوع با روشی توصیفی-تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و همچنین مشاهده و مصاحبه ژرف نگر نسبت به تبیین چالش های استقرار سامانه حمل و نقل هوشمند در راه های روستایی کشور به هدف طرح راهکارهای کاربردی و سیاستی در راستای کاهش این تصادفات اقدام نمود. در چارچوب یافته های تحقیق، چالشهای استقرار سامانه فوق الذکر در چهار گروه عوامل ذاتی نهفته در روستاها،عوامل بیرونی،عوامل بینابین وعوامل درونی تقسیم بندی گردیده و نسبت به تبیین عوامل زیرمجموعه هریک به تفکیک اقدام گردید.در این قالب، می توان گفت که استقرار سامانه حمل و نقل هوشمند در راه های روستایی کشور با چالشهای جدی مواجه است که لازم است،رفع شود.در انتها نیز بر اساس یلفته های تحقیق راهکارهای کاربردی وسیاستی پیشنهاد گردید.

قبل از هر نوع برنامه ریزی برای توسعه فضای سبز شهری، باید معیارها و استاندارهای توسعه فضای سبز مشخص شود. وضعیت موجود شهرها نه تنها بر ایجاد فضای سبز وسیع و مهمتر از همه برنامه ریزی شده و حساب شده را ایجاب می کند، بلکه بیش از هر زمان دیگر خواهان فضاهای سبز وسیع به منظور برقراری موازنه اکولوژیک در مقابل محیط های ساخته شده است. فضاهای سبز شهری هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند. مهم ترین اثر فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی یا بازدهی اکولوژیکی آن ها است که شهر را به عنوان محیط زندگی انسان ها مساعد زیستن می سازد و با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل و نقل مقابله می کند. به همین منظور این تحقیق جهت ارزیابی توان اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهر تهران از معیارهای شیب، کاربری اراضی، فاصله از جایگاه گاز، فاصله از رودخانه، فاصله از مراکز درمانی، فاصله از مراکز آموزشی، فاصله از پارک های موجود، فاصله از گسل، فاصله از راه های موجود و فاصله از کارخانه ها و صنایع استفاده شده است. نقشه های مربوط به هر یک از لایه ها در محیط نرم افزار ای دیسی استاندارد سازی و به صورت فازی تهیه شد. برای تعیین اهمیت شاخص های مورد نظر ابتدا اهمیت نسبی و وزن هر کدام از معیارها با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی تهیه شدند درنهایت با استفاده از عملگرهای فازی ترکیب شده و نقشه ی  نهایی ارزیابی توان اکولوژیکی توسعه فضای سبز به سه طبقه: نامناسب، نسبتا مناسب و مناسب طبقه بندی شد و مناطق در اولویت برای توسعه فضای سبز معرفی گردید.

امروزه باگسترشهرنشینی مقوله خدمات شهری وکیفیت آن موردتوجه متخصصان،برنامه ریزان وشهروندان قرارگرفته است وبدین نظراساسا طرح مباحث خدمات شهری باتوسعه شهرنشینی همراه بوده است.گذشته ازنوع وماهیت خدمات شهری که خودمتاثرازساختارهای اقتصادی،سیاسی،اداری وحتی اقلیمی دارای اشکال متفاوتی است.وخدمات شهری همواره به عنوان یکی ازشاخص های بارزازدیربازمطرح بوده است.خدمات شهری به عنوان ابزارمدیریت توسعه شهری وعامل اصلی تداوم حیات شهری است که بدون آن زندگی شهروندان ازفعالیت بازمی ماند.پژوهش مذکور در مقطع زمانی سال 1394 انجام شده است. نوع پژوهش کاربردی و روش آن توصیفی، پیمایشی می باشد. اطلاعات جمع آوری شده از طریق روش گردآوری اطلاعات میدانی، کتابخانه ای و توصیفی بدست آمده است. حجم نمونه با استفاده از جدول مدل تصمیم گیری "کرجسی ومورگان"، 384نفر تعیین گردیده است. اعضای نمونه به روش نمونه گیری دردسترس انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه و استفاده از بانک های اطلاعاتی سایت های اینترنتیمی باشد. پرسشنامه ها بین شهروندان منطقه14 شهرداری تهران که برای انجام اموراداری به شهرداری مراجعه می کردند،توزیع وتکمیل شده است .اطلاعات و داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه ای که پایایی آن توسط ضریب آلفای کرونباخ مورد قبولو روایی آن توسط اعتبار محتوی تایید شده، جمع آوری گردیده است. برای بررسی فرضیه ها از آزمون پارامتریtاستیودنت یک نمونه ای وآزمون ناپارامتری دوجمله ای استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از طریق نرم افزار spss می باشد.